Otizmli Çocuklarda Ekolali

Merhabalar;

Bugün konumuz ekolali. Sizlere ekolali nedir ? Kaç çeşit ekolali vardır? Ve ekolaliyi nasıl söndüreceğiz bunları konuşacağız.

Çok basit tabiri ile ekolali  özel gereksinimli bireylerde görülen konuşma tekrarıdır. Aslında 2-3 yaşına kadar her çocuk çevresinden duyduğu kelime ve sesleri tekrarlama eğilimindedir ancak bu durum ilerleyen yıllarda iletişime zarar verecek düzeyde devam ederse ekolali tanımına karşılık gelmektedir. 3 yaşına gelindiğinde ekolalili çoğu çocuk çok hafif düzeyde belirti gösterebilir.

Ekolalik konuşmalar; duyulan ses, kelime, cümle, ritim veya şarkının aynı şekilde tekrar edilmesine dayanır. Sözel bir uyaranı olduğu gibi yansıtma da denilebilir.

Özellikle otizmli bireylerde görülür ancak farklı birkaç farklı sendromda  ve afazilerde de ekolali eşlik edebilir.   

Ekolali "anında" ve "gecikmiş" olarak ikiye ayrılır. Anında ekolalide, birey duyduğu sesleri duyar duymaz aynen tekrar eder. Gecikmiş ekolalide ise bu tekrar duyulan seslerden çok sonra oluşur. Birkaç hafta önce dinlediği bir şarkıyı söyleyebilir ya da iki gün önce anne ve babasının evde yaptığı tartışmayı sınıfta yineleyebilir, hem de bireylerinden kendi ses tonuyla. Bu süre oldukça değişkendir.

Genel olarak ekolalili işlevsiz bir dil özelliği gibi algılansa da  Anında ekolali etkileşim içerdiği için  fonksiyoneldir ve bir çeşit  iletişim girişimidir. Siz bir şey söylediğinizde anında ekolali yaparak cevap veren çocuğa en azından konuşma anında sıranın kendinde olduğunu biliyor olduğunu düşünmeyi tercih ederim. Bunun yanı sıra çocuklar  anında ekolali yaparak  yetişkin tarafından başlatılan tanıdık sözlü rutinleri tamamlamak için ekolali yapabilirler. Mesala sınıf içinde puzelle tamamalamayı başardığında “ o bravo” sözcüğünü kendiliğinden söyler. Aslında duymaya alıştıkları sözcükleri yansıtan tekrarlayan davranışlardır bunlardır. Bu sözlü tamamlamadır.

Bazen çocuklar anında ekolali yaparak bilgi sağlamaya çalışabilirler. Ancak burada noktaları birleştirmekte zorlandıkları için soruya karşılık gelen bir şarkıyı veya daha önce duydukları  bir sözü tekrarlayabilir. Örneğin “açıktın mı” diye sorulduğunda çok sevdiği bir yiyeceğin reklam repliğini tekrar edebilir.
 Gecikmiş ekolali ise etkileşimli değildir ve  iletişim amacı taşımaz. Çocuk aniden ortamda hiçbir bağlam yokken geçmişte televizyondan yada başkalarından duyduğu sözcükleri tekrarlayabilir. Bu davranış kendini uyarıcı olabilir. Bazen çocuk görsel alanında ki bir nesne , kişi veya faaliyet tarafından tetiklenir ve durum ilişkilendirmesi yapar Örneğin, yolda yürürken önünden geçtiği  marka görürse, reklamlarda ki şarkısını söyleyebilir . Çocuk , normal bir sesle yanıt vermeden önce aynı cümleyi kendi kendine birkaç kez yumuşak bir şekilde söyleyebilir.

Bazen de otizmli çocuklar özdenetimlerini sağlamak için ekolali yaparlar. Bağırmak yok, vurmak yok gibi. Yada ellerini yıkamak istiyorsa , kendine “Suyu aç. Sabun kullan. Ellerinizi durula. Suyu kapat. Kuru eller. Gibi sözleri tekrarlayarak bu beceriyi yerine getirebilirler.

Fonksiyonel olmayan gecikmiş ekolali durumunda, etkileşim temelli  terapilere  başlamak harika bir nokta olabilir. 

Çocuğunuzun bu ekolalik konuşması, yönlendirilmiş uygulama ile daha tipik ve işlevsel hale gelecektir.

Dahası, kendini sakinleştirmek için kelime öbekleri ve sözcükler kullanmak her zaman problemli davranışlara daha iyi bir alternatiftir .

Çoğu durumda ekolali tedavisi, iletişim kurma, dil öğrenme veya dil pratiği yapma girişimidir.

Ekolali, dil gelişiminin doğal bir parçasıdır. Tamamen önlemek her zaman iyi bir fikir değildir. Çocuklarda kalıcı ekolaliyi önlemek için, ebeveynler neler yapmalıdırlar.

• Ekolaliyi azaltmak için yapılacak en iyi şey çocuğu çok iyi değerlendirerek, ekolaliyi hangi durumlarda yaptığını belirlemek gerekir. Çocuğunuzu ve ilgi alanlarını gözlemleyin - Çocuğunuzu izleyin ve ekolali kullanırken ne yaptığını ve nereye baktığını görün. Bir şeye mi bakıyor, bir nesneye mi dokunuyor, dikkatinizi çekmeye çalışıyor, bir soruyu mu yanıtlıyor, tek başına mı oynuyor? Mutlu, sinirli, üzgün, heyecanlı mı görünüyor. Bu gözlemler, çocuğunuzun ekolali kullandığı bağlam hakkında size ipuçları verir.

• Eğer çocuk ekolaliyi dikkati üzerine çekmek amacıyla yapıyorsa bu durumda çocuğu duymazlıktan gelmek en doğru yaklaşım olur. Ekolali yaptığında duymazlıktan gelip, dili işlevsel kullandığında onunla iletişime geçmek ekolalinin azalmasına doğru kullanımlarının artmasına yardımcı olacaktır.

• Eğer çocukta ekolali stereotip davranışa dönüşmüşse burada ekolaliyi kullanma nedeni daha çok kendini rahatlatmak, duyusal problemlerle başa çıkmak için olabilir.
• Günlük söz kalıplarını aile içinde yoğun olarak kullanıp çocuğunuzun kullanması model olabilirsiniz. Bunun için resimli kartlar da kullanabilirsiniz. Örneğin güne başlarken üzerinde doğan güneşin olduğu bir kart kullanıp çocuğa gösterip "Günaydın." diyerek çalışabilirsiniz. Çocuğunuz kartı görüp "Günaydın!" demeye başladıktan sonra kartları çekerek, yani artık göstermeyerek, çocuğunuzun uyanınca "Günaydın." demesini sağlayabilirsiniz. Bu "Günaydın!" işlevsel konuşmaya ilk adım olabilir.
• Yakın çevrenizde "Hadi baba de. Hadi araba  de. " gibi yönergelere çocuğunuzun maruz kalmasını engelleyebilirsiniz. Bu en önemli etkendir. Engel olduğunuz her yönerge ekolaliyi biraz daha geriletir.
• Sade ve tutarlı dil kullanımı; jest, mimik ifadeleri ile beden hareketlerinin basit ve anlaşılır olması, kullanılan kelime sayısının minimum düzeyde tutulması, yönerge verilirken basit ve anlaşılır olması, sakin bir ses tonu ile konuşmak gerekir. Çocuk ile iletişim kurmak için çocuğa bir fırsat tanınmalı, sözel iletişimdeki olumsuz kullanımların görmezden gelinmesi, sosyal ortamlarda model olunması, çocuğa yardımcı olmak için yapılacaklar arasındadır
• Çocuğunuza Etkileşim temelli ve bütüncül olmayan   öğretim yöntemleri yerine  tamamen taklide dayalı bir öğretim yöntemi uygulanıyorsa evde taklit etme çalışmaları yapıyorsanız  şunu uygulayabilirsiniz: Çocuğunuzdan "hav hav " sesini almak istiyorsanız "hav hav  de!" demek yerine, "köpek hav hav “ der. gibi cümlenin içinden hedef sesi çekmesi gereken yönergelerle çalışabilirsiniz. Burada çocuğunuz cümlenin içinden hedef sesi çekip seslettiğinde bu işlevsel bir konuşma/tepki olur.
• Ama siz "köpek nasıl ses çıkarır?" dediğiniz anda çocuğunuz "köpek nasıl ses çıkarır?" diye tepki verirse ki verebilir bu noktada sabırlı olun çocuk size mesajını zaten iletti, bu yüzden farklı bir şekilde tekrar söylemesine gerek yok. bu tepkiyi görmezden gelerek doğru olan sese model olmak  önemlidir. "köpek hav hav diye ses çıkarır  evet. Aynen böyle, hav hav ." gibi.. Model olan cümlelerinizde istediğiniz ses ya da kelimeyi vurgulamak da önemlidir. "Köpek hav hav diyor." derken "hav hav" sesini yüksek sesle ya da farklı ses tonuyla söyleyebilirsiniz.

ona bu durumda ne söyleyebileceğini gösterdiğiniz için, bir dahaki sefere aynı fikri iletmek istediğinde cümlenizi kullanabilir.

• Söylediklerini dikkatlice dinlemek - Çocuğunuzun kullandığı kelimeleri dinlemek önemlidir. Söylediklerinizi tam olarak tekrarlıyor mu yoksa biraz değiştiriyor mu? Bir videodan, okuldan veya başka bir yerden duyduğu bir şeyi tekrarlıyor mu? Çocuğunuz yankılanmadan hemen önce ne söylendi? Dikkatlice dinlemek, çocuğunuzun ne anlatmaya çalıştığı hakkında size daha fazla ipucu verecektir.
• Beklemek, konuşmadan - Çocuğunuzla etkileşiminiz sırasında asla durmaz ve beklemezseniz, birçok ince ipucunu kaçırırsınız ve çocuğunuzun size mesaj göndermek için çok fazla fırsatı olmaz. Çocuğunuzun size bir mesaj göndermesini sabırla beklemek, onun mesajının sizin için önemli olduğunu bilmesini de sağlar.

Birlikte etkileşim kurduğunuzda çocuğunuzu gözlemleyerek, dinleyerek ve bekleyerek, çocuğunuzun size anlatmaya çalıştığı şey hakkında birçok ipucu toplayacaksınız. Gözlemleriniz, onun yalnız oynadığını ve ekolali ile size bir mesaj göndermediğini ortaya çıkarabilir. Ancak bu gözlemleriniz sonuç verirse  mesajının ardındaki anlamı anlamanıza yardımcı olacaktır.

Araştırmalar, ekolali kullanan çocukların, yetişkinler öncülüğünü takip ettiğinde fayda sağladığını göstermiştir.

Yetişkinler etkileşimi birçok soru ve komutla yönlendirdiklerinde, ekolalik çocuklar neyi yankıladıklarını anlamadan yetişkinlerin söylediklerini hemen tekrar etme eğilimindedirler. Bununla birlikte, yetişkinler çocuğun liderliğini takip ettiğinde, çocukların daha anlayışlı olduğunu gösteren mesajlar gönderme eğilimindedir.

Ekolali için genellikle “işaret-duraklama noktası” adı verilen davranışsal bir müdahale kullanılır. Bu tedavide terapist ekolali çocuktan  bir soruyu doğru cevaplamasını ister ve cevap zamanı geldiğinde ona işaret edeceğini söyler.

Ardından terapist, “Adın ne?” gibi bir soru sorar. Kısa bir aradan sonra, çocuğun cevap vermesini ister. Ayrıca doğru cevabı içeren bir ipucu kartı tutarlar.

Doğru yaklaşım, doğru tutum ve davranışlar, sürecin daha hızlı ve etkili ilerlemesi için kolaylaştırıcı olabilmektedir. Ayrıca çocuğun çevresindeki kişilerin bu konuda çocuğa yardımcı olabilmeleri için atacakları en önemli adım, sabırlı olmalarıdır.

Sevgiyle kalın…..