Zihin Kuramı
ZİHİN KURAMI
BİLİŞSEL EMPATİ= THEORY OF MİND
Zihin kuramı diğer kişilerin zihinsel süreçlerinden(düşünceler, inançlar,
istekler ve niyetler vb.) bir anlam çıkarabilme, bu çıkarımı kullanarak
onların ne söylemek istedikleri ve ne söyleyeceklerini tahmin ederek buna bağlı
nasıl davranabileceklerini de yordama becerisidir. (P.Howling,
S.Baron-C.J.Hadwin; 2016).BİLİŞSEL EMPATİ, THEORY OF MİND/ZİHİN Kuramı ile eş
anlamlı kullanılmaktadır (Baron-Choen &Wheeleright2004;Blair,2005)
Yapılan araştırmalara göre; zihinsel durumlara ait tahminde bulunma ve diğer
kişilerin davranışlarının nedenlerini anlayabilmemizi sağlayan zihin kuramı
becerileri, çocuklarda sosyal gelişimin
ve bilişsel gelişimin kilit noktası olduğunu göstermektedir (Astington,
2003; Langdon, 2003).
Araştırmalara göre; 6 aylık bebek canlı/cansız ayrımı yapar.12 aylıkta
ortak dikkat gelişir.18 aylık olduğunda gerçek ile hile arasındaki farkı
anlar,sembolik oyunlar oynamaya başlar ve –mış gibi yapar. 3yaş civarında
bilerek ve bilmeyerek arasındaki farkı anlar. 4 yaş yaşında konuştuğu kişiye
uyum sağlar ,sırayla konuşur. 5 yaşında düşüncelerden kaynaklanan karmaşık
duyguları anlamaya başlar. Kabaca yapılmış bu kronolojiye göre zihin kuramı yeteneğinde en önemli gelişme 3
ve 4 yaşlar arasında oluşmaktadır ve 5 yaş itibari ile bu becerinin
neredeyse tamamı kazanılmaktadır.(Ruffman, Perner, Naito, Parkin ve Clements,
1998).
Yapılan araştırmalar Zihin kuramı öncüllerinin bebeklikten itibaren gelişmeye
başladığını göstermektedir .0-9 aydan itibaren bebekler, zihin kuramının
öncüllerinden olan belli başlı duyguları ayırt edebilir. Amaçlı
algılama davranışlardaki temel amaçları anlamayı ifade eder yani yüz ile gösterilen
duyguları ve ifadeleri tanımak zihin kuramı’ nın algısal bileşenin gelişimini
gösterir. 12-15 ay civarında
diğerlerinin duygu tepkilerine atıfta bulunma gelişir. 18-30
ay civarında sevmek, bilmek gibi akli durum (mental state) sözcüklerini
kullanmaya başlarlar. 2 yaşında hile ile gerçek arasındaki farkı anlamaya
başlarlar Diğer insanların istekleri 2 yaşında anlaşılmaya başlar . Yine 2 yaş civarı “görme bilmeye neden olur” prensibini anlamaya başlarlar ,üç yaşına
kadar beceriyi kazanırlar
3
yaşla birlikte durumların duyguları nasıl etkileyebileceklerini öngörebilme ve 4 yaşla birlikte de bir kimsenin nasıl hissedeceğini
öngörürken isteklerini ve inançlarını göz önünde bulundurabilme becerileri gelişmektedir
yine 4 yaşında zihinsel işlemlemenin
kişiye özel ve bağımsız olduğunu anlama gelişir .
Daha
kolay anlaşılabilir olması açısından zihin kuramını şöyle
de örneklendirebiliriz. Çocuklar elleri ile gözlerini kapattıklarında saklandıklarını düşünürler. (ben
annemi görmüyorum bu demek oluyor ki oda beni görmüyor , saklandım!) Çünkü
zihin kuramı gelişmemiştir. Yada çocuk telefonda konuştuğu kişinin de
kendisinin ne yaptığını gördüğünü sanır ve telefonda konuştuğu kişiye sanki oda
orda onun ne yaptığını yada neyle oynadığını,yada kardeşinin oyuncağını nasıl
aldığını biliyor veya görmüşçesine yanıtlar verir.
Yapılan birçok araştırma sonucunu; zihin kuramı yeteneklerinin
kazanılmasının daha iyi düzeyde olan çocukların, diğer çocuklara oranla daha
fazla sosyal alan becerisi gösterdiğini ve daha fazla işbirliği gerektiren oyun
becerisi kazandığını aynı zamanda da olumlu sosyal davranışlarının daha fazla
olduğunu göstermektedir (Moore, Barresi ve Thompson, 1998).
Bazen çocukların zihin kuramı gelişiminde yetersizlik ve ya bozukluklar
gözlenebilir. Zihin kuramı gelişiminde ortaya çıkan bozulmalar, diğer kişilerin
davranışlarının arkasındaki sebebin anlaşılmasında problem yaşanmasına yol
açar. Aynı zamanda; sosyal uyaranları işlemleme becerilerinde eksikliğe neden
olurken, çevredeki kişilerle sağlıklı ilişki kurulmasında engellenmeye neden
olur.
Asperger sendromu, otizmi,dikkat eksikliği hiperaktivitesi,öğrenme güçlüğü,
gelişim
geriliği ve serabral palsisi , down sendromu ve diğer sendrom özelliklerini
barındıran çocuklar zihin kuramını kendiliğinden kazanamayabilirler. Bu nedenle
bahsedilen özellikleri taşıyan çocuklarla zihin kuramı 3 yaştan itibaren uygulanabilir.
ZİHİN OKUMA ÖĞRETİLEBİLİR Mİ?
Normal gelişim sürecinde çocuklar zihin kuramı becerilerini eğitim ile
öğrenmezler. Bu beceriye doğal yollarla sahip olurlar. Doğal şekilde bu
beceriyi edinemeyen çocuklarla bu becerileri çalışmak gereklidir. Bu becerileri
hedef alan bir eğitim süreci; sosyal alanda ve iletişim alanındaki becerilerini
geliştirir hem de zihin okumayı öğrenmek için alternatif bir yön sunar
(P.Howling, S.Baron-C.J.Hadwin; 2016).
Bu yol anlamayı değiştirmeyi ele
alan bir süreç olduğu için farklı zorlukları vardır. Buna rağmen doğal şekilde
bu beceriyi edinemeyen çocuklara
zihinsel durumları öğretme süreci başarılı sonuçlar vermektedir. (P.Howling,
S.Baron-C.J.Hadwin; 2016).